Ijoo Dubbii ABO

Mootummaan Paartii Badhaadhinaa (PP)dhaan hoogganamu erga filannoo fakkeessii (kan haqaa fi bilisa hin taaneen) aangoo qabatee kaasee biyyattii keessatti rakkinootni siyaasaa duraanuu turan daran babal’achuudhaan boora’iinsi nagaa ittuu hammaatee, lolli golee biyyattii hedduu keessatti caalaatti babal’ate. PP.n dirree siyaasaa bal’isuuf waadaa afaaniin seene dachaasuudhaan hacuuccaa siyaasaa kan durii caalaa daran jabeessee sirna abbaa-irrummaa itti fufsiise.

Gaaffii siyaasaa sabni Oromoo fi sabaa fi sab-lammootni kaanis qaban akkuma mootummoota darbanii irratti duuluun ukkaamsuu, irratti ololuun maqaa bal’eessuu fi taappeellaa adda addaa itti maxxansuun hadheessuu hojii godhate. Kun biyyattiin daranuu dirree lolaa fi jeequmsaa taatee akka itti fuftuu fi nagaa fi tasaggabbiin akka irraa fagaatu godhe malee ummatootaafis, mootummaa PPfis bu’aan argamsiise hin jiru.

Paartiin biyya bulchaa jiru (Paartiin Badhaadhinaa) haala kan duraanii irra daran suukanneessaa taheen hacuuccaa fi gochaa hammeenyaa ummatoota irratti raawwachuu kan itti fufe oggaa tahu, gama biraatiin ammoo maqaa “Marii Biyyoolessaa/National Dialogue” jedhuun ‘Komiishinii Marii Biyyoolessaa’ jechuun ofuma isaatii qaama tokko utubee sochii erga jalqabee bubbulee jira. ‘Komiishiniin’ PP.dhaan utubame kunis miseensotaa fi deggertoota Paartii biyya bulchuu, akkasumas, kanneen haala garagaraatiin Paartichi dhiibbaa irra bulche/dirqisiise bakka garagaraatti walitti qabuudhaan ‘Waltajjii Marii Biyyoolessaa’ maqaa jedhuun walgahiilee adda addaa gaggeessaa turuun beekamaa dha.

Rakkinoota barootaaf biyyattii hudhanii qaban, gaaffiilee siyaasaa, dinagdee fi hawaasummaa hundaaf furmaata kan tahu, akkasumas godaannisa seenaa turan hundaaf qoricha tahee nagaa, tasgabbii fi guddina waloo kan argamsiisu mariin qaamota abbootii dhimmaa tahan hunda hirmaachisu barbaachisaa tahuu ABOn ni amana. Marii akkanaa argamsiisuufis waan isa irraa eegamu hunda gochuu irraa of hin qusatu.

Mariin dhugumaan rakkoo wal xaxaa Itoophiyaan qabdu hundee irraa furu osoo gaggeeffamee Saba Oromoo dabalatee hawwii fi fedha Sabaa fi Sab-lammoota biyyattii keessa jiran hundaa ti. Paartiileen siyaasaa fi quuqamtootni hawaasaa dhugaadhaan bilisummaa, dimokiraasii fi wal-qixxummaa namootaatti amananis fedhiin isaanii kanuma. Garuu kan amma Paartiin Badhaadhinaa itti jiru marii fakkeessaa kan ittiin aangoo ofii seerawaa fakkeeffachuu fi umrii aangoo dheereffachuuf na gargaara jedhee yaade malee isa silaa barbaadamu kan furmaata rakkoo biyyattii tahu sana miti.

Kana irraa kan ka’e Addi Bilisummaa Oromoo ABOn, Marii Biyyoolessaa jechuudhaan waan fakkeessaa kan Mootummaan PP labsee fi geggeessaa jiru kana irraa akka qooda hin fudhanne ejjennoo ofii erga beeksisee bubbuleera. Kunis mariidhaaf fedha dhabuu irraa osoo hin taane akkaataa itti mootummaan PP Marii Biyyoolessaa jedhe kana itti geggeessuuf saganteeffatee fi Marii kanas qaama geggeessu akkaataa inni itti Komiishinii Marii Biyyoolessaa itti filatee fi utube irratti mormii qabu ifatti beeksisuudhaani.

Jalqabuma irraa miseensota Komiishinii Marii Biyyoolessaa kana kan filee fi komiishinicha kan gadi dhaabe Kaabinee Ministeerotaa mootummaa PP ti. Namootni filamanis miseensotaa fi deggertoota PP daangaa mooraa PP keessaa ala hin baane tahuunis waan ifa jiruu dha.

Kaabineen Ministeerotaa namoota filaman kana akka raggaasuuf paarlamaa mootummaa PP qofa tajaajiluuf dhiheesse. Paarlaamichi bifa kanaan namoota PP tajaajilanii fi fedhaa fi akeeka isaa tarkaanfachiisan qofa raggaasee, Komiishinii Marii Biyyoolessaa labse.

Kun deemsa Marii Biyyoolessaa addunyaan beektuun faallaa, kan dhaabota siyaasaa fi paartilee siyaasaa murteessoo ta’an akka ABO, KFO fi kanneen biroo dhimmi isaan galchu osoo itti hin hirmaachisin yayyabamee dha. Kana irraa Addi Bilisummaa Oromoos akkaataa itti Komiishiniin Marii Biyyoolessaa kun tolfamee fi filannoon miseensota komiishinichaa ifaa fi walaba kan hin taane ta’uu irraa deemsa Marii Biyyoolessaa komiishinii kana jalatti geggeeffamu irraa kan hin hirmaatne ta’uu ejjennoo fudhate.

Komiishiniin Marii Biyyoolessaa hirmaatnaa dhaabota/paartilee siyaasaa fi warra dhimmi ilaallatu cufa hin hirmaachisin paarlamaa paartii tokkoon raggaafame marii bifa kamii geggeessee, biyya dhaloota ishee irraa hanga ammaa dhibdee tarrisanii fixuun hin salphanneen qancartee jirtu keessatti nagaa fi sabatiinsa hawwamu fida? jedhanii of gaafachuun dhimma ijoo dha. Kun qoosaa/gowwoomsaa yoo tahe malee hiika biraa hin kennu. Komiishiniin Marichaa, hawaasa PP mooraa tokko keessa jiraatan walitti qabee mariisisu fedhaa fi ajandaa PP tarkaanfachiisuun ala rakkoo jiruuf furmaata hin soqu.

Mootummaan PP biyyattii keessatti nagaa fi tasgabbiin akka bu’uuf, gaaffiin polotikaa barootaaf ummatooti harkaa qaban karaa nagaan akka furamaniif kan barbaaduu fi hojjetu osoo hin taane, caalaattuu wal xaxaa kan taasisuu fi jeequmsa hin hawwamne kan afeeru ta’uu isaatiif deemsi isaa waggoota 7 waan mul’isu qaba. Mootummaan akkasii qofaa isaa miseensotaa fi deggertoota isaan mariin mooraa isaa keessatti geggeessee nagaa fi tasgabbiin argamsiisu, rakkoo Itoophiyaa keessaa karaan itti furu tasumaa hin jiru.

Mootummaan PP caalaattuu karaa Komiishinii Marii Biyyoolessaa yayyabate kanaan mirga sabootaa haquu, mirgoota ummatni Oromoo fi sabaa fi sab-lammootni kaan wareegama olaanaa fi qabsoo isaaniitiin argatan sharafuuf ifatti ajandaa dhiheeffatee hojjetaa jira.

Ol’aantummaa seeraatiif dantaa kan hin qabne mootummaan gartuu PP, walgahii Marii Biyyoolessaa Caamsaa 29, 2025nii qabee magaalaa Finfinneetti geggeeffame irratti deemsa heera biyyattiin amma ittiin bultu faallessuudhaan akka mootummaatti ajandaalee mirga ummatootaa hundeen faallessanii fi haqan dhiheessee jira. Kunis faallaa heeraa kan tahe keeyyatni 39 kan mirga hiree murteeffannaa” akka haqamu, Bulchiinsi Mootummaa Naannolee sabummaan jiru haqamee, naannoleen teessuma lafaan akka utubamaniif yaada murtii isaa dhiheessee jira.

Heerri biyyattii akka itti ragga’e qaba. Raggaafamuu heera kanaa keessa hanqina fedhes qabaatu sagalee sabaa fi sab-lammootaatu jira. Mootummaan PP garuu heera kana jijjiiruuf faallaa heeraa deemaa jira. Heericha jijjiiruuf seeraan aangoo osoo hin qabaatin bulchiinsa naannolee diiguuf karoora leellistoota sirna nafxanyaa hojii irra oolchaa jira. Mirga hiree murteeffannaa ummataa heeraan jiru kaasuun, harcaatota bittoota Itoophiyaa fi kanneen keeyyata 39 irraa mormii qaban gammachiisuuf ijibbaata gochaa jira.

Deemsi mootummaa PP kun biyyattii keessatti jeequmsaa fi walitti bu’iinsa hin barbaachisne daran kan babal’isuu fi gaaga’ama hamaa kan maddisiisu tahuu ABOn gadi jabeessee hubachiisa. Mirga sabaa fi sab-lammootaa wareegama lubbuu olaanaadhaan argame akka qoosaatti namootni hagoon kanneen dantaa ofiif walitti qabaman akka haqamuuf oggaa sagalee kennan haalli kun gara balaa hamaa fiduutti waan geessuuf, mootummaa PP dabalatee kanneen murtoo balaafamaa kanatti deemaa jiran akka irraa dhaabbatan ABOn jabeessee akeekkachiisa.

Maayii irratti ummatni Oromoo eessayyuu jiraatu tarkaanfii balaa guddaa hordofsiisuu danda’u kan mootummaan PP mirgoota inni qabsoo isaatiin argate kana sharafuuf itti deemaa jiru hubannaa, dammaqiinsaa fi xiyyeeffannoon hordofuudhaan akka falmatu ABOn jabeessee hubachiisa.

Injifannoo Ummata Bal’aaf!

Adda Bilisummaa Oromoo

Waxabajjii 02, 2025

Finfinnee

Federaalizimii afaanii kan biyyoota India fi Switzerland keessatti hojiirra oolaa jiru. Biyyoonni kunneen ummatoota afaanii fi aadaa adda addaa qaban kan walqixxummaa, nagaa fi bulchiinsa sirrii tiin buluu danda’an.

---

1. Switzerland: Federaalizimii Afaanii Keessatti Taphataa

Qubee Afaanii (Official Languages):

✅ Afaan Jarmanii (63%)
✅ Afaan Faransaayii (23%)
✅ Afaan Itaaliyaa (8%)
✅ Afaan Roomaanshii (0.5%)

Haala Federaalizimii:

✔ Kantoonii (States) Hunda Afaanii Isaa Qaba

• Jarmanii: Zurich, Bern
• Faransaayii: Geneva, Vaud
• Itaaliyaa: Ticino
• Roomaanshii: Graubünden (kan afaan xiqqaa ta’e)

✔ Mootummaa Federaalaa Keessatti Walqixxummaa Afaanii

• Parlamaanni Switzerland afaan Jarmanii, Faransaayii fi Itaaliyaa dubbata.
• Dhaabbileen mootummaa afaanota adda addaatiin hojjatu.

✔ Barumsa Afaan Mana Isaa (Mother-Tongue Education)

• Kantoonni hundi afaan isaanii kan mana barumsaa fi hojii mootummaa keessatti hojiirra oolu.

Faayidaa:
✅ Dhiibbaa afaanii hin jiru (lammiileen afaan isaa kabajama).
✅ Wal’aansoo afaanii xiqqaadha (sababni isaa mirga afaanii kabajamaa jiraachuu dha).

---

2. India: Federaalizimii Afaanii Ummata Baay’ee Addaddaa Keessatti

Qubee Afaanii (Official Languages):

✅ Afaan Hindii (44%)
✅ Afaan Ingiliffaa (Lakkoofsa 2ffaa)
✅ Afaanota Biyyoolessaa 22+ (Tamil, Telugu, Bengali, Odiya, fi kkf)

Haala Federaalizimii:

✔ Naannoleen (States) Afaanii Isaanii Qabu

• Tamil Nadu: Afaan Tamil
• Andhra Pradesh: Afaan Telugu
• West Bengal: Afaan Bengali
• Kerala: Afaan Malayalam

✔ Seera Afaan Mana Barumsaa (Three-Language Policy)

• Afaan mana isaa (mother tongue)
• Afaan Hindii (kan biyyaa)
• Afaan Ingiliffaa (kan addunyaa)

✔ Dhaabbileen Mootummaa Naannoo Afaan Isaa Hojiirra Oolu

• Mana barumsaa, mana murtii, fi TV/raadiyoo afaan naannoo isaa dubbatu.

Faayidaa:
✅ Ummatni afaanii fi aadaa isaa kabajamaa jiraachuu (e.g., Tamil Nadu keessatti afaan Tamil baay’ee kabajama).
✅ Dhiibbaa afaanii gad dhiifama (Hindii hin force-goffamu).

---

3. Itoophiyaaf Qo’annoo (Lessons for Ethiopia)

Biyya	Federaalizimii Afaanii	Itoophiyaaf Qo’annoo
Switzerland	Kantoonni afaan isaa kabajatu	Naannoleen Oromiyaa, Tigraay fi Sumaalee afaan isaa kabajatu
India	Seera afaan 3 (mother tongue + Hindii + English)	Itoophiyaatti Afaan Oromoo + Amharic + English
Itoophiyaa	Federaalizimii afaanii kan 1991	Yoo federaalizimii dhabame, wal’aansoo uumuu danda’a

Yaada Dheeraa:

1. Switzerland: Kantoonni afaan isaa kabajatuun nagaa fi walqixxummaa jiraachisu.
2. India: Afaanota baay’ee qabu garuu seeraan eeguun dhiibbaa gad dhiisu.
3. Itoophiyaa: Federaalizimii afaanii kan kabajamee yoo ta’e, nagaa fi qindoomina uumuu danda’a.

“Afaan mirga uumamaa dha. Mirga afaanii dhabuun mirga lubbuu dhabuu dha.”

Federaalizimii afaanii (Linguistic Federalism) kan biyya Itoophiyaa keessatti eebba 1991 jalqabee tajaajilaa jiru, kan ummataaf mirgaa fi kabajaa afaanii, aadaa fi dhaabbilee bulchiinsaa fiduudhaan guddaa ta’e. Kana keessatti, Oromiyaa, Sumaalee, Tigraay fi naannolee adda addaa afaanii fi aadaa isaanii hojiratti fayyadamuun faayidaa guddaa argatan.

---

1. Hojiirra Oolii Aadaa fi Afaanii (Cultural & Linguistic Revival)

✅ Afaan Oromoo, Tigree, Sumaalee fi kkf kan mana barumsaa, mana murtiifi hojii mootummaa keessatti hojiirra oolan.
✅ Barumsa afaanii afaan mana isaa (mother-tongue education) kan dandeettii barannoo barsiisuu danda’u.
✅ Aadaa fi seenaa ummataa kan eegumsa fi kabaja argatu.

Fakkeenya:

• Oromiyaa keessatti afaan Oromoon kan barsiisaa, sagantaa TV fi raadiyoo ta’ee jira.
• Tigraay keessatti afaan Tigree kan mana barumsaa fi mana murtii keessatti hojiirra oolaa jira.

---

2. Mirkanaa’eessaa Siyaasaa (Political Empowerment)

✅ Naannoon hundi afaanii fi aadaa isaa mirkaneeffachuun bulchuu danda’a.
✅ Ummanni mirga isaa kan afaanii fi aadaa isaa tiin mirkanaa’eessuun dhiibbaa siyaasaa gad dhiisuu danda’a.

Fakkeenya:

• Oromiyaa kan abbaa biyyummaa (autonomy) qabu, kan hojii naannoo isaa afaan Oromoon bulchu.
• Sumaalee kan hojii mana barumsaa fi qonnaa isaa afaan Sumaaleen bulchu.

---

3. Dhimma Qabsaa’ota (Conflict Resolution)

✅ Federaalizimii afaanii kan walitti dhufeenya ummataa (national unity) eegu.
✅ Ummatni afaanii fi aadaa isaa kabajamee kan dhiibbaa fi wal’aansoo gad dhiisu.

Fakkeenya:

• Oromiyaa fi Sumaalee lamaanuu afaanii isaanii hojirra oolanii jiran, kanaaf dhiibbaa gidduu isaanii xiqqaadha.
• Yoo afaanii ummataa hin kabajamin, akka dargaggii Oromoo 2014-2018 keessatti wal’aansoo guddaa uumuu danda’a.

---

4. Qabeenya Ummataa (Economic Development)

✅ Naannoon hundi afaanii isaa hojii qabeenyaa (business, qonnaa, misooma) keessatti fayyadamuun qabeenya isaa dagaaguu danda’a.
✅ Barattoonni afaanii isaanii baratanii kan dandeettii isaanii guddisu.

Fakkeenya:

• Oromiyaa keessatti hojii qonnaa (coffee, cereals) fi misooma afaan Oromoon hojiirra oolama.
• Tigraay keessatti barumsa afaan Tigree kan dandeettii teeknooloojii guddisu.

---

5. Haala Federaalizimii Afaanii Itoophiyaa Keessatti

Naannoo	Afaan Hojiirra Oolan	Faayidaa Argate	Dhibeen
Oromiyaa	Afaan Oromoo	Barumsa, TV, raadiyoo, hojii mootummaa	Amhariffaa fi dhiibbaa biyyaa
Sumaalee	Afaan Sumaalee	Qonnaa, misooma, barumsa	Xiyyeeffannaa hojii xiqqaa
Tigraay	Afaan Tigree	Teeknooloojii, barumsa	Diddaa fi dhiibbaa siyaasaa

---

Yaada Dheeraa:

Federaalizimii afaanii kan Itoophiyaa haqa ummataa fi kabajaa afaanii tiin jireenya tasgabbaa’uu danda’a. Yoo federaalizimii kana dhabne, ummatni afaanii fi aadaa isaa dhabuun dhiibbaa guddaa uumuu danda’a.

“Afaan mirga ummataa dha. Mirga afaanii dhabuun mirga uumamaa dhabuu dha.”

ቋንቋዊ ፌደራሊዝም (Linguistic Federalism) ከ1991 ዓ.ም. ጀምሮ የኢትዮጵያ የፖለቲካ ስርዓት መሰረት ሆኖ፣ በተለይም ለኦሮሞ፣ ሶማሌ፣ ትግሬ እና ሌሎች ብሄረሰቦች ታሪካዊ ጭቆናን ለመቃወም እና የራስ-መራራት መብትን ለማስጠበቅ አስተዋጽኦ አድርጓል። ከዚህ በታች ዋነኛ ጥቅሞቹ ቀርበዋል።

---

1. ታሪካዊ ግፍን መታከም እና ማንነት ጥበቃ

• ቋንቋ እና ባህል ማዳከም፡ በአማራ ነገስታት እና ደርግ ዘመን፣ አማርኛ ብቻ ይፈቀድ ነበር፣ ሌሎች ቋንቋዎች (እንደ ኦሮምኛ፣ ትግርኛ) በትምህርት እና መንግስት ውስጥ እየታገዱ ነበር።
• የቋንቋ ፌደራሊዝም ለውጥ፡ አሁን ኦሮሚያ በኦሮምኛ፣ ትግራይ በትግርኛ፣ ሶማሌ ክልል በሶማልኛ ይሠራሉ። ይህ ለማንነት ኩራት አስገኝቷል።

ምሳሌ፡ ከ1991 በኋላ ኦሮምኛ ትምህርት ቋንቋ ሆነ፣ የትምህርት ውጤታማነት ጨምሯል።

---

2. የፖለቲካ እኩልነትን ማስጠበቅ

• አካባቢያዊ አስተዳደር፡ ክልሎች የራሳቸውን ትምህርት፣ ጤና እና የሕግ ስርዓት በራሳቸው ቋንቋ ያስተዳድራሉ።
• የሀይል መከፋፈል፡ የአንድ ብሄር በሙሉ ሀይል ላይ የመቆመት አደጋ ይቀንሳል (ለምሳሌ፣ በአማራ ነገስታት ዘመን የነበረውን የአማርኛ እና የአማራ ተወላጅ የመንግስት ቁጥጥር መቀነስ)።

---

3. ግጭት መቀነስ እና የሰላም ማረጋገጫ

• በታሪክ የተነሱ ቅሬታዎችን መፍታት፡ ከብዙ ዓመታት የቋንቋ ጭቆና የተነሱ አለመርዳታዎች (ለምሳሌ፣ የኦሮሞ ተቃውሞዎች በ1960ዎቹ እና 2014–2018) በራስ-መራራት መብት ተቀንሰዋል።
• የመነጣጠል ግጭቶችን መከላከል፡ ክልሎች የራሳቸውን ቋንቋ እና ባህል ሲያከብሩ፣ እንደ ኤርትራ ያሉ የመፈናቀል ጥያቄዎች ይቀንሳሉ።

---

4. የማኅበራዊ-ኢኮኖሚ እድገት

• የትምህርት ውጤታማነት፡ ልጆች በእናት ቋንቋቸው (እንደ ኦሮምኛ፣ ሶማልኛ) ሲማሩ፣ የትምህርት እድል ይጨምራል።
• የአካባቢ ልማት፡ ክልሎች የራሳቸውን የምግብ አበቃቀል፣ የግብርና ፖሊሲዎች እና የቢዝነስ ዕድሎች በቋንቋቸው ሊያቀዱ ይችላሉ።

ምሳሌ፡ ትግራይ ክልል በትግርኛ የትምህርት ስርዓቱን በመጠቀም ከፍተኛ የትምህርት ውጤታማነት አሳይቷል።

---

5. ዴሞክራሲያዊ ተሳትፎን ማጎልበት

• የዜጎች ተሳትፎ፡ ሰዎች በራሳቸው ቋንቋ የፖለቲካ ውይይት፣ የፍትህ ስርዓት እና የመንግስት አገልግሎቶች ሲያገኙ፣ የዴሞክራሲያዊ ተሳትፎ ይጨምራል።
• የመንግስት ለጋሽነት፡ የአካባቢ ቋንቋ በመጠቀም የድህረ-ገጾች፣ የፖሊስ አገልግሎቶች እና የፍትህ ስርዓት ይበልጥ ተደራሽ ይሆናሉ።

---

ግብርና እና ምክረ ሃሳቦች

✔ ጠንከር ያለ የቋንቋ ፖሊሲ አሰጣጥ (ለምሳሌ፣ ኦሮምኛ በኦሮሚያ በሙሉ ይጠቀም)
✔ የትምህርት እና የፍትህ ስርዓቶች በአካባቢ ቋንቋ ማጠናከር
✔ በፌደራል መንግስት ውስጥ የሁሉም ቋንቋዎች እኩልነት ማረጋገጫ

---

ማጠቃለያ

የቋንቋ ፌደራሊዝም ለኢትዮጵያ ሰላም፣ እኩልነት እና እድገት የሚያስፈልግ አስፈላጊ ስርዓት ነው። ከተቀነሰ ወይም ቢያፈርስ፣ የብሄራዊ አንድነት አደጋ ሊፈጠር ይችላል።

“ቋንቋ የማንነት መሠረት ነው። ማንነት የሌለው ህዝብ ሰላም አያገኝም።”
― ብሄራዊ የቋንቋ ፖሊሲ ባለሙያ

የቋንቋ ፌደራሊዝም ጥቅሞች በተወሰኑ ክልሎች: ሶማሌ, ትግራይ እና ሌሎች

በኢትዮጵያ ውስጥ ያሉ ክልሎች በቋንቋ ፌደራሊዝም ስርዓት የተለያዩ ጥቅሞችን አግኝተዋል። ከዚህ በታች የተወሰኑ ክልሎች እና የቋንቋ አገዛዝ እንዴት ልማትን እንደሚያመጡ በምሳሌዎች እንመለከታለን።

---

1. ሶማሌ ክልል: ቋንቋን በመጠቀም የልማት ሞዴል

ጥቅሞች:

✔ የትምህርት ማሻሻያ:

• በሶማልኛ የሚሰጡ ናሙና የትምህርት መርጃዎች የትምህርት ውጤታማነትን ከፍ አድርጓል።
• ልጆች በእናት ቋንቋቸው ስለሚማሩ፣ የትምህርት መተው መጠን ቀንሷል።

✔ የጤና አገልግሎት ተደራሽነት:

• የጤና ሰራተኞች በሶማልኛ በመናገር፣ የአካባቢው ህዝብ የበለጠ የጤና እውቀት አግኝቷል።

✔ የኢኮኖሚ እድገት:

• በሶማልኛ የሚደረጉ የንግድ ልውውጦች የአካባቢ ንግድን አፋጥተዋል።
• የከብት ንግድ (ዋና የኢኮኖሚ ምንጭ) በአካባቢው ቋንቋ ስለሚካሄድ፣ የገቢ �ድሎች ጨምረዋል።

ተግዳሮቶች:

• በአንዳንድ ክፍሎች የአማርኛ ድጋሜ ቢሆንም፣ የሶማልኛ አጠቃቀም እየጨመረ ነው።

---

2. ትግራይ ክልል: በትግርኛ የተጠናከረ ስርዓት

ጥቅሞች:

✔ የትምህርት እና የምርምር ማዕከል:

• ትግራይ በትግርኛ የሚሰጡ የከፍተኛ ትምህርት ተቋማት (እንደ ሜከሌ ዩኒቨርሲቲ) አሉት።
• ይህ የአካባቢውን የምርምር እና ቴክኖሎጂ አቅም ከፍ አድርጓል።

✔ የፍትህ ስርዓት ብቃት:

• የክልሉ ፍርድ ቤቶች በትግርኛ ይሠራሉ፣ የሕግ ተደራሽነትን አስጠብቀዋል።

✔ የማህበራዊ አስተዳደር ብቃት:

• የአካባቢ አስተዳደር በትግርኛ ስለሚካሄድ፣ የሕዝብ ተሳትፎ ከፍ ያለ ነው።

ተግዳሮቶች:

• በአሁኑ ጊዜ በግጭት ምክንያት የቋንቋ ፌደራሊዝም ስርዓቱ ተበላሽቷል።

---

3. ደቡብ ብሔሮች ክልል: የብዙ ቋንቋዎች ሞዴል

ይህ ክልል በርካታ ቋንቋዎችን (እንደ ሲዳማኛ፣ ወላይታኛ፣ ክፋቸኛ) ይጠቀማል።

ጥቅሞች:

✔ የትምህርት ብዙ አማራጮች:

• እያንዳንዱ የቋንቋ ቡድን በራሱ ቋንቋ ይማራል።
  ✔ የባህል ተክነት:
• የተለያዩ ቋንቋዎች እና ባህሎች ይኖራሉ፣ ግጭቶች ይቀንሳሉ።

ተግዳሮች:

• የገንዘብ እጦት ሁሉንም ቋንቋዎች በሙሉ ለማስተዳደር።

---

ማጠቃለያ: የቋንቋ ፌደራሊዝም ለኢትዮጵያ ያለው አስፈላጊነት

1. ሶማሌ ክልል → የትምህርት እና የኢኮኖሚ እድገት
2. ትግራይ ክልል → የትምህርት እና የፍትህ ስርዓት ብቃት
3. ደቡብ ብሔሮች → የባህል ተክነት እና የብዙ ቋንቋ ሞዴል

የቋንቋ ፌደራሊዝም ከተወገደ፣ እነዚህ ክልሎች የተገኙት ጥቅሞች ይጠፋሉ፣ ይህም የግጭት አደጋ ያስከትላል።

“ቋንቋ የማንነት መሠረት ነው። ማንነት የሌለው ህዝብ ሰላም አያገኝም።”