Gabaasni Ebla 10 Garee Deeggarsa Oromiyaa irraa bahe nama rifachiisa. Dhiittaa mirga namoomaa sadarkaa kanaan dura hin argamne keessaa, ari’atamni dargaggoota Oromoo, dhaloota Qeerroo Abiy Ahmad aangootti ceesise irratti dabalaa dhufuun, ajjeechaa fuula fuulatti galmaa’ee galmeessa.

Humni tikaa Ministira Muummee Abiy Ahmad – ENDF, humni poolisii naannoo fi milishoonni leenjii gaarii hin qabne – tarkaanfii adabbii lammiilee Oromoo nagaa irratti fudhachaa, dargaggoo fi maanguddoo ajjeesuu, qe’ee barbadeessuu fi horii saamuun ummanni Waraana Bilisummaa Oromoo akka hin deggerre duubatti deebisuufi.

Gabaasni 69 odeeffannoo waa’ee naannolee yeroo baay’ee xiyyeeffannoo xiqqoo argatan kan akka zoonii Gujii fi Gujii Dhihaa of keessatti qabata. Garuu Naannoo Oromiyaa bakka kam iyyuu nageenyi ykn nageenyi hin jiru.

Namoonni idilee magaalaa fi baadiyyaa keessatti gibiraa fi miidhaa sadarkaa itti fufiinsa hin qabneen rakkachaa jiru. Qonnaan bultoonni midhaan isaa gatii gabaa gadi ta'een mootummaatti akka gurguran taasifama. Jiraattonni gandaa qawweedhaan ijoollee isaanii akka waraana waraanaatti dhiyeessu, gibiraa fi kaffaltii ijaarsaa kaffaluuf, akkasumas sadarkaa aanaa fi kebeletti waraanaa fi milishaa federaalaa hidhachiisuu fi itti fufsiisuuf dirqamu. Milishoonni naamusa hin qabne ummata irraa kan jiraatan yoo ta’u, kaffaltii sobaa miseensummaa dhaabaa, uffata, rasaasaa fi ‘inshuraansii fayyaa’ dabalatee maallaqaa fi meeshaalee gaafatu.

Seera dhabdummaa fi sammuu saree nyaattu baadiyyaa Itoophiyaa babal’atee jira. Jiraattonni gandaa fi magaalaa naannoolee Naannoo Amaaraatti dhihoo jiran, keessattuu Horoo Guduruu fi Wallega Bahaa, garuu zoonii Showaa fi Naannoo Amaaraa Zoonii Addaa Oromiyaa keessa jiranis, hidhattoota Faanoo, jalqaba Naannoo Amaaraa irraa dhufan garuu amma buufataalee Oromiyaa keessa jiran irraa socho’an, ajjeechaa garee fi saamicha irra ga’aa jiru.

Yaadni Faanoo ‘Ammaaraa deebisee guddifachuuf’ jedhu seenaa haaluu fi mootummaan Paartii Badhaadhinaa akka ‘mootummaa Oromootti’ fakkeessee gocha sabaa fi sablammoota Naannoo Oromiyaa keessatti raawwateef sababa ta’a. Gama biraatiin, ummanni Naannoo Amaaraa erga hundeeffamee kaasee impaayera Itiyoophiyaa bedeviled tapha zero-sum domination absolute domination keessatti humnoota ENDF fi Faanoo irraa haleellaa fi ajjeecha haaloo bahuun rakkata.

Tasgabbii dhabuu fi jeequmsi amma jiru itti fufiinsa hin qabu. Itiyoophiyaan akka mootummaatti jiraachuun nagaa mootummaa, Amaaraa fi humnoota Oromoo gidduutti mariin uumamu irratti hundaa’a.

Dr Trevor Trueman, Dura Taa’aa Garee Deeggarsa Oromiyaa, Ebla 10, 2025.